Mặc cảm Oedipus

Lâu rồi không xem lại sách Phân tâm học, thực là tai hại cho các "ráo dục ra" nước mình. Bố Bin đưa bài này lên, mọi người đọc sẽ có thêm kiến thức nuôi dạy trẻ.

Khái niệm

Edip (Oedipus) là một trong những anh hùng nổi tiếng nhất trong thần thoại Hy Lạp. Chàng là người giết cha, cưới mẹ, thắng con nhân sư quái ác rồi trở thành vua xứ Thebes (Hy Lạp).

Mặc cảm Oedipus là sự cự tuyệt vô thức và bình thường đối với bố hoặc mẹ cùng giới tính với trẻ, do sự hình thành tình yêu cho bố hoặc mẹ ở giới tính kia, diễn ra giữa độ tuổi 2 đến 7. Mặc cảm này sẽ tự mất đi qua quá trình đồng hóa dần với bố hay mẹ cùng giới của trẻ.

Nguồn gốc

Mặc cảm Oedipus được Sigmund Freud, cha đẻ của ngành Phân Tâm học (Psychoanalysis), dùng cho các bé trai, xuất phát từ một vở kịch của Sophocles trong đó Vua xứ Thebes bỏ rơi hoàng tử Oedipus. Về sau Oedipus giết cha và cưới mẹ mình mà không biết. Thuật ngữ Mặc cảm Electra được dùng cho con gái; nó có nguồn gốc từ tên một nữ nhân vật Hy Lạp giết mẹ để trả thù cho cha mình là Agamemnon đã bị mẹ mình ám sát.

Các biểu hiện

Khoảng 3 tuổi, cậu bé trở nên cứ khư khư mẹ nó, đòi được mẹ ôm hôn và âu yếm nhiều hơn. Cậu cũng có thể tìm cách chen vào sự thân mật của bố mẹ, ví dụ như, bằng cách vào phòng mà không gõ cửa. Đối với bé gái, giai đoạn này bắt đầu khi bé quyến rũ bố, cuộn tròn trong lòng bố và tìm cách lôi kéo sự chú ý của bố, trong khi mẹ lại biến thành vừa là đối thủ vừa là người mẫu của bé.

Không thành công trong quyến rũ vô thức và không có khả năng diễn đạt đúng điều mình cảm thấy, trẻ con thường kiềm chế cảm xúc sẽ thể hiện thành giận dữ hay ác mộng ở độ tuổi 3 đến 5.

Để ra khỏi tình trạng này, một đứa trẻ độ tuổi 3 đến 7 có thể thôi cố chiếm chỗ của bố hay mẹ khác giới nó bằng cách kiềm chế cảm xúc và đam mê thành vô thức. Đây là điều Freud gọi là hóa giải diễn ra từ từ. Vào độ 5 hay 6 tuổi, các bé gái bắt đầu muốn làm tất cả mọi thứ như mẹ nó, còn các bé trai muốn làm tất cả như cha mình.

Phản ứng ra sao

Mặc cảm Oedipus là một thời điểm quan trọng trong sự phát triển giới tính và nhân cách của trẻ. Đó là một giai đoạn bình thường, nhưng nó đòi hỏi thái độ hỗ trợ của bố mẹ. Bố mẹ mà bé đang nhất thời có thái độ hung hăng phải tiếp tục như chẳng có chuyện gì xảy ra và bố hay mẹ “được yêu mến hơn” phải cho đứa trẻ thấy là bố hay mẹ kia cũng đáng quý trọng.

Ảnh hưởng lên đời sống trưởng thành

Theo Freud, trong sự phát triển của trẻ, sự giải quyết không trọn vẹn của mặc cảm Oedipus là nguyên nhân của đa số các vấn đề tâm thần ở nam giới. Tuy nhiên, mặc cảm này dường như chỉ tồn tại trong các gia đình hạt nhân (nơi bố, mẹ và con cái sống chung dưới một mái nhà) và sự xuất hiện các hình thức gia đình mới (bố mẹ độc thân, bố mẹ đồng tính…) thúc đẩy các nhà phân tâm học hiện đại xem xét trường hợp mà ở đó, một nhân vật bố hay mẹ vắng mặt, lúc có lúc không, hay chung chạ với vài người. Sự thiếu vắng nhân vật bố cũng được cho là làm cho đứa trẻ đồng hóa với mẹ mình và trong vài trường hợp, bị quyến rũ bởi người cùng giới.

Trong thần thoại Hy Lạp, Oedipus là con trai của nhà vua Laius và hoàng hậu Jocasta thành Thebes. Từ trước khi chàng ra đời, có một lời sấm cho rằng chàng sẽ giết vua cha và cưới mẹ chàng. Vì vậy, Laius lo sợ và ông đã bàn với hoàng hậu là phải đuổi Oedipus do sợ chàng sẽ giết cha, cưới mẹ. Cuối cùng, họ dấu Oedipus đi và được một người khác nuôi. Khi chàng lớn lên, lúc đó xứ Thebes gặp một tai họa lớn, có một con nhân sư quái ác thường ra một câu đố oái oăm, ai không trả lời được thì nó xé xác.

Vua Laius nghe tin, ông đi tới trả lời câu hỏi của nó, ở đây Oedipus gặp Laius, họ tranh cãi về hướng đi rồi Oedipus giết Laius mà không biết đó là cha của mình, và Creon, anh hoàng hậu Jocasta lên ngôi. Oedipus gặp nhân sư, nó hỏi: "Con gì sáng đi bằng 4 chân, trưa đi bằng 2 chân, tối đi bằng 3 chân." Oedipus liền nói: "Đó là con người". Con nhân sư biết mình đã thua, nó đổ xuống bức tường mà chết. Oedipus sau đó cưới mẹ chàng, Jocasta làm vợ rồi lên ngôi vua Thebes. Lời nguyền về việc Oedipus giết cha, cưới mẹ hoàn tất mà chàng không hay biết.

Ngày kia, có một hầu cận già của vua Laius đã cho biết Oedipus là kẻ giết vua cha, ông đau khổ, khi đó hoàng hậu Jocasta tự tử. Oedipus lấy cái trâm trên đầu hoàng hậu mà chọc đui mù mắt ông và bỏ đi. Oedipus sống trong sự đau khổ đến khi ông chết.

Nhà phân tâm học Sigmund Freud đã mượn truyền thuyết này để đặt tên cho một đặc điểm tâm lý ở trẻ nhỏ từ ba đến năm tuổi mang tên mặc cảm Oedipus: đứa trẻ thể hiện sự quý mến người sinh thành ra mình, thuộc giới tính khác mình nhưng lại đố kỵ và căm ghét bậc phụ huynh cùng giới tính với mình.